Kaitito
Pēwhairangi, Te Kumeroa Ngoingoi (Ngoi)

1921 – 1985
I whānau ai a Te Kumeroa Ngoingoi Ngawai ki roto o Tokomaru i te 29 o Hakihea, i te tau 1921. E mōhiotia ana ia e ōna hoa, ko Ngoi. Ko Hori Ngawai rāua ko Wikitoria Te Karu ōna mātua, nō Tokomaru tōna matua, nō Ngāti Koi, nō Hauraki tōna whāea, ā, tokorima ngā tamariki, ko Ngoi te mātāmua. I tupu ai a Ngoi i roto i ngā tikanga o te hāhi Ringatū, ka mutu, nā ōna whanaunga, nā Huka Pohaera rāua ko Raiha Kamau ia i whāngaihia ki roto o Waiparapara. Ko tōna matua, he tangata kaha ki te mahi, ka mutu, he minita hoki ia o te hāhi Ringatū, ā, i tino tautokona e ia te Kotahitanga - tētahi kaupapa i tautokona hoki e Ngoi.
Ngā waiata a te kaitito
-
Ko au
Ko au he manu
Ka tū ka rere maiHe tau, he tau nā
Ka hoki mai anō5 Ki te āwhina auē
haere tonu
Ngā taonga aroha
Hei... -
E tū tautoko noa
E tū tautoko noa
Ngā tumanako e
A te ngākau māhaki
Te hautū ake nei5 Kua honohia nei e
haere tonu
Tātou i tēnei rā
I... -
Hei konei rā
Hei konei rā
haere tonu
Ka hoki au
Ki te kāinga e
Tēra te wā
5 Ka kite anō
Tātou i a tātou katoa
Nā te aroha
I...
Ka Piki Au
Ngā Kupu
Ka piki au piki ake
Piki ake au ki te taumata rā o Marotiri
Ka titiro iho au ki ngā huarahi
I haere ai aku mātua tīpuna
5 Ki te kimi oranga i ngā takutai a Ruataupare e
Hoatu ai koe
Hoatu ai koe ki te tapa o te tai
E kīa nei e
Ko Tāpātai e
10 Rokohanga atu rā
Rokohanga atu rā te pupūtanga mai o ngā waiora
Tapahina tonuhia ko te Waipūpū
Whiti atu koe e hika ki te Waihoa e
Te waihotanga mai
15 Te waihotanga mai a rātou mā
I ngā tohu tauranga
Ko Pōhaitapu ki te Toka-ā-namu
Te whare puni o Tangikūkū e
Ko Waimarino
20 Ko Waimarino te ūnga mai rā o ngā waka hoe hoe
Hei āhurutanga i ngā hau o te Tonga e
Ka eke Tangaroa eke Panuku
Ka eke Tangaroa i marae eke
Kai atu ō mata ki te Māwhai e
25 Te marae tāngata o ngā rā o mua
E hura ō kaniho ki Tangoiro
Ka ripo te moana ki Marahea
E mau ō ngutu ki te pewa pāua
Ko te mana tēna
30 O Tokoroa hei Tokoroa hei
Ka minamina au ki te kai mātai e
Ka heke iho au ki Tāhunaroa
Takahanga waewae nōhau e
Ki ngā rurukutanga
35 Ki ngā rurukutanga a te Aokauirangi
I whāngai mai ki te kāwai tāngata
Te tohu ki uta
Te tohu ki uta ko te pito o Piuta
Puta atu tō ihu
40 Ki te wai whakaata e
Ko te Ariuru
Ko Te Ariuru Te Waitakeao
Ko Tawarirangi te wahine tipua
Ko wai ka tohu
45 Ko wai ka hua
E hiki ō wae ki Ōtairi e
Ki ngā rua koura
Ki ngā rua koura a te Parengaio
Te tohutanga a te Whaitakuta e
50 Matehia inu koe ko Koutunui
Kei raro tonu iho i Tawhiti a Paoa
Whatinga atu koe
Ka hāhātia mai e
E noho tāua
55 E noho tāua te karaka tēnei
Terenga mai o te Rāwhiti e
Whakatika e hika
Whakatika e hika ka haere tāua
Ki te hauta noa kia kitea koe
60 E ngā kōhanga manu e
E kore te tangata
E kore te tangata e hapa te haere
Mehemea he uri
Nā Ruataupare he wahine toa
65 HĪ HĪ HĀ HĀ HEI