Kaitito

Kīngi Kiriona

Kua hau ngā rongo o Kingi Kiriona (nō Ngāti Ruanui, Ngā​ti Kahungunu, Ngāti Apa) mō ā​na titonga waiata, mo āna mahi whaikōrero me āna mahi a Rēhia anō hoki.  I puta tuatahi ai tōna rongonui i te wā e kuraina tonutia ana ia,  ka eke ia ki ngā taumata whakaihuwaka o ngā whakataetae Manu Kōrero mō te wāhanga reo Māori me te wāhanga reo Pākeha.  Ko taua momo rā i kawea atu e ia ki ngā whakataetae kapa haka ā-rohe tatū atu ki Te Matatini. 

Pānui tonu

Ngā waiata a te kaitito
Te Ipukarea

Te Ōhākī o Wiremu Tāmehana

  • Kaitito: Kīngi Kiriona,
  • Tau: 2011
  • Momo: Waiata-ā-ringa
  • Namatoro: KIR004

Ngā Kupu

               Ringa pākia!
               Te ōhākī o Wiremu Tāmehana
               I tutuki i a Tupu Taingākawa
​               Ko Kīngi Mahuta kei tōna māhunga
5             Tana tī kōuka kei Rukumoana

               Ehara!  He tī e wana ake;
               Ka wana mai ko Tarapīpipi
               I kāwhakina e Kīngi Korokī
               Ki runga Taupiri moenga ariki
​​10           Wāhia te tūngaroa o te whare

               Ka puta tokotoru ture tapu e
               Ko Taawhe he tangata whakapono
​               Te Waharoa he tangata whakairo
​               Ko Tahiwaru he tangata hūmārie
15           Ngā pou o roto he māhoe, he patatē

               Ringa pākia!

               Ko Ranginui te piki tūranga
               Ka riro ki a Waikato te torona
​               Engari anō te whakawahi Kīngi e
​20           Kei runga i ahau pakaru noa e

               Ka pakaru mai a Koro Wiripoai

               Nō reira rā Papa Ānaru
               Kei ō ringa te mana me te tapu
​               Kia kaha rā Ngāti Hauā
​25           Ngā kaitiaki o te tumuakitanga

               Te ōhākī o Wiremu Tāmehana
               Kei Rukumoana, kei taku manawa

Ngā whakamārama

I te marama o Pēpuere, o te tau 2011, i ārahina ai mātou e te kaiwhakawāhi kīngi o Waikato, e Ānaru Tāmehana ki te wharepāremata Māori tuatahi (e ai ki ngā kōrero), ki Te Kauwhanganui. E tū tata ana tēnei whare ki tō mātou kāinga, ki te marae o Rukumoana, ka mutu, tokoiti noa nei e tukuna ana kia kuhu atu. 

Kia tomo tuatahi atu ana mā ngā kuaha, pīrata mai ana te rārangi whakaahua o ngā rangatira kaiwhakawahi kīngi, e iri huatau mai ana i ngā pātū o te whare matua o Te Kauwhanganui. I reira whānau mai ai te whakaaro kia titoa tētahi waiata hei whakanui i tēnei tātai rangatira. Waihoki, ahakoa te mahi a te waiata kua titoa mō te rārangi kīngi, ko te āhua nei he ruarua, korekore ana rānei, ngā waiata e pā ana ki te rārangi kaiwhakawahi kīngi o Rukumoana nā rātou te haepapa kia whakawahi i te arikinui e whai mai ana.

I homai ngā kōrero o te waiata nei e te kaumātua, e Rubel Rāpana. E tākina ana te rārangi kaiwhakawahi kīngi, ā hoki rawa atu ki a Wiremu Tāmehana, nāna te kīngi Māori tuatahi, a Kīngi Pōtatau Te Wherowhero, i whakawahi.

4. Ko Kīngi Mahuta kei tōna māhunga
According to Ngāti Hauā, when the third Māori king Mahuta passed away, the Kingmaker at the time – Tupu Taingākawa – requested that a memorial be erected in his name.  The wife of King Mahuta, Te Marae, responded by asking where the memorial should be erected.  Tupu answered ‘put it on my head’.  Not long after, Tupu passed away, and in accordance with his request, a statue of King Mahuta was built on top of his final resting place at Rukumoana, where it remains today.

20. Kei runga i ahau pakaru noa e 
Taken from a quote by Tupu, which reads: ‘Waikato, take what you want.  But as for the role of Kingmaker, that will remain here with me until it is broken’.