Kaitito
Kīngi Kiriona
Kua hau ngā rongo o Kingi Kiriona (nō Ngāti Ruanui, Ngāti Kahungunu, Ngāti Apa) mō āna titonga waiata, mo āna mahi whaikōrero me āna mahi a Rēhia anō hoki. I puta tuatahi ai tōna rongonui i te wā e kuraina tonutia ana ia, ka eke ia ki ngā taumata whakaihuwaka o ngā whakataetae Manu Kōrero mō te wāhanga reo Māori me te wāhanga reo Pākeha. Ko taua momo rā i kawea atu e ia ki ngā whakataetae kapa haka ā-rohe tatū atu ki Te Matatini.
Ngā waiata a te kaitito
-
E Te Pouaka Whakaata Māori
E Te Pouaka Whakaata Māori!
Kāore koa taku hōhā
Te kūhīhī nei i roto i ahau
Ka ngau ki taku puku, a haha!5...
haere tonu -
Te Harihari Kōrero
Kua rongo rānei koe?
haere tonu
Kua wehe atu tana wahine
Kei te mahi tarau makere
Kua rongo rānei koe?
5 A... -
Te Piki Tūranga
Tērā koia ko Okewa
Te parekawakawa ki a Taupiri
Haea iho nei e te ata
Mōhou e taku Arikinui5...
haere tonu
Te Ōhākī o Wiremu Tāmehana
Ngā Kupu
Ringa pākia!
Te ōhākī o Wiremu Tāmehana
I tutuki i a Tupu Taingākawa
Ko Kīngi Mahuta kei tōna māhunga
5 Tana tī kōuka kei Rukumoana
Ehara! He tī e wana ake;
Ka wana mai ko Tarapīpipi
I kāwhakina e Kīngi Korokī
Ki runga Taupiri moenga ariki
10 Wāhia te tūngaroa o te whare
Ka puta tokotoru ture tapu e
Ko Taawhe he tangata whakapono
Te Waharoa he tangata whakairo
Ko Tahiwaru he tangata hūmārie
15 Ngā pou o roto he māhoe, he patatē
Ringa pākia!
Ko Ranginui te piki tūranga
Ka riro ki a Waikato te torona
Engari anō te whakawahi Kīngi e
20 Kei runga i ahau pakaru noa e
Ka pakaru mai a Koro Wiripoai
Nō reira rā Papa Ānaru
Kei ō ringa te mana me te tapu
Kia kaha rā Ngāti Hauā
25 Ngā kaitiaki o te tumuakitanga
Te ōhākī o Wiremu Tāmehana
Kei Rukumoana, kei taku manawa
NgÄ whakamÄrama
I te marama o Pēpuere, o te tau 2011, i ārahina ai mātou e te kaiwhakawāhi kīngi o Waikato, e Ānaru Tāmehana ki te wharepāremata Māori tuatahi (e ai ki ngā kōrero), ki Te Kauwhanganui. E tū tata ana tēnei whare ki tō mātou kāinga, ki te marae o Rukumoana, ka mutu, tokoiti noa nei e tukuna ana kia kuhu atu.
Kia tomo tuatahi atu ana mā ngā kuaha, pīrata mai ana te rārangi whakaahua o ngā rangatira kaiwhakawahi kīngi, e iri huatau mai ana i ngā pātū o te whare matua o Te Kauwhanganui. I reira whānau mai ai te whakaaro kia titoa tētahi waiata hei whakanui i tēnei tātai rangatira. Waihoki, ahakoa te mahi a te waiata kua titoa mō te rārangi kīngi, ko te āhua nei he ruarua, korekore ana rānei, ngā waiata e pā ana ki te rārangi kaiwhakawahi kīngi o Rukumoana nā rātou te haepapa kia whakawahi i te arikinui e whai mai ana.
I homai ngā kōrero o te waiata nei e te kaumātua, e Rubel Rāpana. E tākina ana te rārangi kaiwhakawahi kīngi, ā hoki rawa atu ki a Wiremu Tāmehana, nāna te kīngi Māori tuatahi, a Kīngi Pōtatau Te Wherowhero, i whakawahi.
4. Ko Kīngi Mahuta kei tōna māhunga
According to Ngāti Hauā, when the third Māori king Mahuta passed away, the Kingmaker at the time – Tupu Taingākawa – requested that a memorial be erected in his name. The wife of King Mahuta, Te Marae, responded by asking where the memorial should be erected. Tupu answered ‘put it on my head’. Not long after, Tupu passed away, and in accordance with his request, a statue of King Mahuta was built on top of his final resting place at Rukumoana, where it remains today.
20. Kei runga i ahau pakaru noa e
Taken from a quote by Tupu, which reads: ‘Waikato, take what you want. But as for the role of Kingmaker, that will remain here with me until it is broken’.