Whakaipuipu

Kaitito

Tīmoti Kāretu

Tīmoti Kāretu

1937 -

I whānau mai ai a Tīmoti Karetu i te tau 1937, he uri ia nō Ngāi Tūhoe rāua ko Ngāti Kahungunu. He mātanga ia o te reo Māori, he tohunga tito waiata, he tohunga hoki ia ki ngā waiata me ngā haka a tāua, a te Māori. Ka mutu, e mōhiotia whānuitia ana ia ki ngā tōpito o te ao mō tāna whakapeto ngoi ki te whakarauora i te reo Māori.

Pānui tonu

Ngā waiata a te kaitito
Te Ipukarea

Whakaipuipu

  • Kaitito: Tīmoti Kāretu,
  • Tau: 1985
  • Momo: Mōteatea - Waiata tangi
  • Namatoro: KAR001

Ngā Kupu

       Whakaipuipu mai rā te moana kei waho e
       E āki kau ana ki Te Toka-namu-a-Mihi-marino
       Ki uta rā, ki Pākirikiri e
       Ko te rite o te wai kei aku kamo
5     Tīneia te whetū mārama o te ao Māori
       Kia pōuri, kia tūohu noa, kia mamae au e

       Kei hea rā tōu ritenga hei whakamau atu mā te iwi e
       E koe, e te ngākau māhaki, e te ngākau aroha
       Te tohunga whakairo kupu, te manu tīoriori o te motu
10   Mū ana i te rā nei e

       Ngaro atu koe i te kitenga kanohi e
       Ō taonga ia, ka mahue mai
       Anō he toka whatiwhati ngaru
       E kore e ngaro, e kore e wareware e

15   Kāti, e hika, haere i tō tira mokemoke e
       Ko au e kapo atu ki te rehu o te tai
       E pā mai nei ki ahau e

Ngā whakamārama

He waiata tangi tēnei waiata, a Whakaipuipu. Nā Tākuta Tīmoti Kāretu tēnei waiata i tito, mō tōna tino aroha i te rirohanga atu o tōna hoa piripono, o Ngoingoi Pewhairangi i te ringa kaha o aituā. I waiatatia tuatahitia a 'Whakaipuipu' i te tau 1985 ki te marae o Pākirikiri, ki Tokomaru, tō Ngoi hau kāinga. Koinei anake te wā i waiata ai tēnei waiata tangi.

Ka mīhia te rohe o tēnei māreikura i ngā rārangi 2 me te 3, arā, 'Te Toka-mamu-a-Mihimarino', e kīia nei ko te ingoa tāukiuki o Tokomaru. Tae atu hoki ki tōna marae ake, ki Pākirikiri, tō Tokomaru marae matua.

Ko tētahi o ngā ia matua o tēnei waiata tangi, ko te rirohanga atu o tētahi o ngā poutoko, o tētahi o ngā puna mātauranga o te iwi Māori whānui. Ka mutu, kei te rārangi 7, ēnei whakaaro, "Kei hea rā tōu ritenga hei whakamau atu mā te iwi e."  He kōtuku rerenga tahi tēnei momo wahine, e kore e kitea tōna ritenga i runga i te mata o te whenua. Ka hinga ana he tētē kura, he puna ngōuruuru i ara mai anō he tētē kura.

Ka whakahua mai tō Ngoi pūmanawa i ngā rārangi 8 me te 9, ka mutu, ko ōna pukenga anō hoki e mīhia ana;

9. Te tohunga whakairo kupu, te manu tīoriori o te motu
He kupu whakarite ēnei mō ngā pukenga waiata o Ngoi. 'Tohunga whakairo kupu' e whakarite ana tō Ngoi pukenga ki te tito waiata, ānō nei he kaiwhakairo ia, engari ko te kupu kē te mea e whaowhina ana e ia. 'manu tīoriori' - e whakarite ana tōna reo waiata ki tērā o te manu e tīoriori ana i te ngahere.

I waenga i ngā tau 90, i whakaarahia anōtia tēnei waiata e Ahorangi Tānia Ka'ai rāua ko Ahorangi John Moorfield, me ngā mihi nō te kaitito. He aroha nō ngā ahorangi nei ki te ātaahua o tēnei mōteatea, i whakaoho anō i te waiata nei. Nā konā tonu, i mātua waiatatia tēnei waiata tangi, hei waiata tautoko i ngā Ahorangi nei e āmio haere ana i te mata o te whenua. Ka mutu, kua rangona whānuitia a 'Whakaipuipu' i ngā marae maha o Aotearoa, ā, koinei te waiata matua o Te Ipukarea ā haere ake nei.