Whakaipuipu
Kaitito
Tīmoti Kāretu

1937 -
I whānau mai ai a Tīmoti Karetu i te tau 1937, he uri ia nō Ngāi Tūhoe rāua ko Ngāti Kahungunu. He mātanga ia o te reo Māori, he tohunga tito waiata, he tohunga hoki ia ki ngā waiata me ngā haka a tāua, a te Māori. Ka mutu, e mōhiotia whānuitia ana ia ki ngā tōpito o te ao mō tāna whakapeto ngoi ki te whakarauora i te reo Māori.
Ngā waiata a te kaitito
-
Whakaipuipu
Whakaipuipu mai rā te moana kei waho e
haere tonu
E āki kau ana ki Te Toka-namu-a-Mihi-marino
Ki uta rā, ki Pākirikiri e
Ko te rite o te wai kei aku... -
E nanawe ake ana i ahau
E nanawe ake ana i ahau
haere tonu
Te aroha, te mamae, te pōuri
Ki te ngako, ki te matū
O te ao Māori
5 E ngaro nei, e ngaro nei
Ki... -
E noho ana
E noho ana i te ranga māheuheu
haere tonu
Ka titiro whakarunga ki ngā whetū o te rangi
Āritarita noa , āritarita noa
Engari tē riro mai ki te kapu...
Whakaipuipu
Ngā Kupu
Whakaipuipu mai rā te moana kei waho e
E āki kau ana ki Te Toka-namu-a-Mihi-marino
Ki uta rā, ki Pākirikiri e
Ko te rite o te wai kei aku kamo
5 Tīneia te whetū mārama o te ao Māori
Kia pōuri, kia tūohu noa, kia mamae au e
Kei hea rā tōu ritenga hei whakamau atu mā te iwi e
E koe, e te ngākau māhaki, e te ngākau aroha
Te tohunga whakairo kupu, te manu tīoriori o te motu
10 Mū ana i te rā nei e
Ngaro atu koe i te kitenga kanohi e
Ō taonga ia, ka mahue mai
Anō he toka whatiwhati ngaru
E kore e ngaro, e kore e wareware e
15 Kāti, e hika, haere i tō tira mokemoke e
Ko au e kapo atu ki te rehu o te tai
E pā mai nei ki ahau e
NgÄ whakamÄrama
He waiata tangi tēnei waiata, a Whakaipuipu. Nā Tākuta Tīmoti Kāretu tēnei waiata i tito, mō tōna tino aroha i te rirohanga atu o tōna hoa piripono, o Ngoingoi Pewhairangi i te ringa kaha o aituā. I waiatatia tuatahitia a 'Whakaipuipu' i te tau 1985 ki te marae o Pākirikiri, ki Tokomaru, tō Ngoi hau kāinga. Koinei anake te wā i waiata ai tēnei waiata tangi.
Ka mīhia te rohe o tēnei māreikura i ngā rārangi 2 me te 3, arā, 'Te Toka-mamu-a-Mihimarino', e kīia nei ko te ingoa tāukiuki o Tokomaru. Tae atu hoki ki tōna marae ake, ki Pākirikiri, tō Tokomaru marae matua.
Ko tētahi o ngā ia matua o tēnei waiata tangi, ko te rirohanga atu o tētahi o ngā poutoko, o tētahi o ngā puna mātauranga o te iwi Māori whānui. Ka mutu, kei te rārangi 7, ēnei whakaaro, "Kei hea rā tōu ritenga hei whakamau atu mā te iwi e." He kōtuku rerenga tahi tēnei momo wahine, e kore e kitea tōna ritenga i runga i te mata o te whenua. Ka hinga ana he tētē kura, he puna ngōuruuru i ara mai anō he tētē kura.
Ka whakahua mai tō Ngoi pūmanawa i ngā rārangi 8 me te 9, ka mutu, ko ōna pukenga anō hoki e mīhia ana;
9. Te tohunga whakairo kupu, te manu tīoriori o te motu
He kupu whakarite ēnei mō ngā pukenga waiata o Ngoi. 'Tohunga whakairo kupu' e whakarite ana tō Ngoi pukenga ki te tito waiata, ānō nei he kaiwhakairo ia, engari ko te kupu kē te mea e whaowhina ana e ia. 'manu tīoriori' - e whakarite ana tōna reo waiata ki tērā o te manu e tīoriori ana i te ngahere.
I waenga i ngā tau 90, i whakaarahia anōtia tēnei waiata e Ahorangi Tānia Ka'ai rāua ko Ahorangi John Moorfield, me ngā mihi nō te kaitito. He aroha nō ngā ahorangi nei ki te ātaahua o tēnei mōteatea, i whakaoho anō i te waiata nei. Nā konā tonu, i mātua waiatatia tēnei waiata tangi, hei waiata tautoko i ngā Ahorangi nei e āmio haere ana i te mata o te whenua. Ka mutu, kua rangona whānuitia a 'Whakaipuipu' i ngā marae maha o Aotearoa, ā, koinei te waiata matua o Te Ipukarea ā haere ake nei.